Этногенетика ғалымдары: Меркіт Чиледу Темүжіннің (Шыңғыс хан) әкесі ме?

2016 жылы Gavaachimed Lkhagvasuren және Heejin Shin этногенетистері 1130-1250 жылдар аралығында өмір сүрген бес моңғол элитасының Таван-Толгоида (Моңғолия) жерленген қалдықтарына зерттеу жұмыстарын жүргізді. Осы зерттеулер нәтижесінде жерленгендер шыңғыс ұрпағының әкелік немесе аналық түп тамыры екендігі туралы болжам пайда болды.

 

Шыңғыс хан бейнесі 1. Ежелгі Қытайдағы Юань әулетінде Шыңғыс хан бейнеленген суреті

Бұдан бұрын, яғни 2013  жылы Б.А.Мұратов пен Р.Р.Сүйіновтер «Шыңғыс хан мен оның тікелей төрт ұрпағы R1b5 гаплотобының өкілдері» деп бірнеше рет болжам айтқан болатын. Таван-Толгоидағы жерленгендерден MN0104 пен MN0126 терминалды R1b-M343 үлгісі тексерілген болатын. Белгілеулер бойынша, аталмыш гаплотүрлер R1b-M73 бөлігіне жатады. Осы гаплотүрлерді тексеру барысында MN0104 және MN0126 топтары Шыңғыс ханның әкелік немесе аналық тегі болуы мүмкін деген болжам айтылды.

Айта кету керек, Таван-Толгои жерлеуінен алынған MN0376 палео-ДНҚ-ның үшінші гаплотүрі маркерлерге сәйкес Кавказдағы Асов-Аландардың - Қарашай-Балкар Р1а-И934 ұрпақтарына жақын және бұл Шыңғыстықтар әскеріндегі Асад Әл-Асан жауынгерлеріне тиесілі. Фрагменттерге сәйкес, R1a1а гаплотобы MN0376-да анықталды.

Сол палео-ДНҚ серіктестіктерінде R1b-M343, атап айтқанда, MN0104 гаплотипі - телеуттер, балқарлықтар, моңғолдар, башқұрттар, татарлар және т.б. DYS390 = 22/21 R1b-M73 топтамалары бар. Башқұрттар арасында Меркі-мың тайпасы мен «Кара-Телеу» өкілдері - 17 қадам бойынша 3 ғана. Бұл маңызды сәйкестік. Темуджиннің әкесі (Шыңғыс ханның аты-жөні) - Эсугей баһадүр, Меркіттен алғашқы болашақ зайыбы және Темуджиннің анасы болған Оэлунды ұрлап кеткен.

Бәріне белгілі, Оэлун 1153 жылы Меркі Чиледуге тұрмысқа шығуға сөз байласып қойған, сондықтан ол Чиледуден жүкті болып баруы әбден мүмкін. Бірақ бұл жерде екі қарсы дәлел бар:

• Есугей баһадүрдің алғашқы ұлы Темүжіннің қашан дүниеге келгендігі және оның әйелі Оэлунды меркіт Чиледуден нақты қашан ұрлап әкеткендігі белгісіз.
• Егер Есугей Оэлунды алып қашқаннан кейін, Темүжін бірден туылса, яғни тоғыз айдың ішінде, онда Шыңғыс хан меркіт Чиледудың ұлы болуы әбден мүмкін.

Таван-Толгоидағы қазбалардың ішінен Шыңғыс хан мен бөржігін әулетін және Есугей баһадүрдің символына айналып кеткен сұңқар немесе бүркіт бейнеленген алтын жүзік табылды.

Бүркіттің тотемдік символы «Меркіт» этнонимінің этимологиясына жатады және көшпенді аң аулау кезінде шабуыл жасайтын мергендердің (шебер садақшылар) нысанаға дөп тиюін білдіреді.

Шыңғыс ханның ұрпақтарының R1b гаплотоптық тобына тиесілі екндігін растау немесе жоққа шығару үшін Иран мен Қытайдағы хулагигуидті және хубилоидті көму орындарының палеон-ДНҚ-сын тексеру, сондай-ақ Шыңғысханның мұрагер ұрпақтарын, Үгедейді, Құлқан мен Шагатай және басқаларының мұрағаттық ұрпақтарын табу қажет, себебі, Жошы, бәлкім, Шыңғыс ханның асырап алған ұлы болуы мүмкін.

Егер Шыңғыс ханның ұрпақтарын Snippams7-суббөлімі RYb-M73, DYS390 = 22/21 растаған болса, онда бұл бастапқыда сианның, телеуіттердің, қыпшақтардың, меркіттің құрамында белсенді этникалық бөлігін және Еуразияның басқа да халықтарын қамтуы мүмкін.

Таван-Толгои көму үлгісінің ластануын болдырмау үшін палеон-ДНҚ жинақталып, ПТР-мен күшейтілген сақтық шаралары жасалады. Екі бөлек, таза бөлмеде ПТР алдындағы және кейінгі эксперименттеріне арналған, тек қана палео- материалдар ғана қолданылады.

Таза бөлмелер қысыммен және ауа сүзу жүйесімен жабдықталған, палео материалдарды өңдейтін немесе зертханада жұмыс істейтін барлық адамдар қорғаныс киімін, оның ішінде ультракүлгін сәулелендірілген зертханалық сырт киім, маска және резеңке қолғаптар киеді, олар беті мен аузы жабық күйінде жұмыс істейді.

Барлық материалдар, соның ішінде транселдер мен пипеткалар, аэрозольдық құрылғылармен жабдықталған. Зарарсыздандыруға жұмыс көлемі кем дегенде 1 сағат, толқын ұзындығы 254 нм ағартқыш және ультракүлгін сәулесі бар құрылғы пайдаланылады. Палео-ДНҚ қайталағыш сығындылары мен ПТР күшейткіштері еркін реагенттерде орындалды. Зерттеушілер табылған организмдердің палео-ДНҚ үлгілерін эксперимент жүргізу барысында ластануын болдырмай, сынамалар мен ПТР жоқ тістерді тексереді.

Шыңғыс ханның ресми туған күні әдетте 1155 немесе 1162 болып есептеледі. Егер Шыңғыс хан (Темүжін) 1155 жылы дүниеге келген болса, онда Есугейдің Оэлунды ұрлауы 1153 жылы болса, Шыңғыс хан Меркит Чиледудің ұрпағы болмаған. MN0104 және MN0126 гаплотиптерінде Y20747 үлгілерін әлі толық тексеру қажет.

Болат Мұратов