11 Желтоқсан, 2017 NEWS
Шала қазақтардың қазақ тілін бұрмалауы
Шала қазақтардың сөздерінен құрастырылған сөздік
- Шала қазақтардың тілдерінде адам аттарын қысқартып айту:
Бәке (Берік) – Беко, Секе (Серік) – Секо, Ереке (Ермек) – Еко, Мәке (Мақан) – Макс, Кәке (Кәукен) – Коля, Сәке (Сандуғаш) – Санду, Бәке (Бақытгүл) – Баха, Бәке (Бахтияр) – Бохти, Есеке (Есен) – Есита, Асеке (Асқар) – Асёка, Тәке (Талғат) – Тука, Бәке (Болат) – Бока, Күлеке (Күлпан) – Клёна т.б. Секе (Секен) – Сикош, Беке (Бекен) – Бикош, Шәке (Шыңғыс) – Шина, Жұмеке (Жұмагелді) – Гоша, Нұреке (Нұрлан) – Нурик, т.б.
2. Шала қазақтардың сөйлемдегі сөздердің арасына керексіз сөздерді қосып жазуы (айтуы):
|
Балабақша Кітапхана залы жұмыс істейді Мұрағаттар бөлімі Қазақ тілі Әнші Құрылысшы Үйрету Газға арналған Мамандар даярлау Оқу орыны Білімін жетілдіру Мамандар Көлікті жуу Ұн Ұн Жылжымалы Газет Сыра Балмұздақ Қант Ұсақ қант Сәбилер Төменгі сынып Дүкендер Дүкендер Тоғандарды тазарту Газ құбыры Байланыс бөлімшесі Жеңілдіктер жасалады Тақырып Кепілсіз Айып төлеу Көңіл көтеру Биылғы көктемде Биылғы жазда Сөйлемейтін ұл Ақша төлеу (аудару) Газ құбырын жөндеу Даму Күн тәртібі Сусындар Ұлттық тағамдар Тәрбие Ем жасау Дәріхана Қауіпсіздік Иманды адам Қазақы (-шыл) адам Өлеңдер Әңгіме Сыншыл адам Адамшылығы Қазіргі замандағы 1. Ісмер адам Кешке дейін Таң атқанша Таң алдында Кешке таяу Ауызша айту Жазбаша Қойма Елу жылдық той 1. Арзан баға Дүкендер Ұйқысыздық 2. Арзан үйлер Сапалы Сапасыз Талдау Ой-өрісін дамыту Тұрғын үйлер Спорт сарайы Табиғи қорық Емтихан тапсыру Табиғи қалпында «Айнұр» асханасы Әкімшілік, әкімдік Тұрғылықты жері Көрпе Орама нан Тергеу тобы Жаяулар Солай беріңіз Ұсақтап беріңіз Бір қарбыз Бір жүк мәшинесі Бұл ұл Он шеге 1. Он күн ішінде 2. Тұғыр Бір билет Бір қорап сүт Бір үй тұрғызды Көмек бола ма Он жұмыртқа 3. Өтуге болмайды 4. Жол ережесі 5. Ішек ауруы Асхана Емхана Оқыту (білім беру) Ет (сүт) Сату Заң қызметі Жеткізу Сусын Отбасы Жұмыс сапарымен Қабілет Билет Билетпен кіру Мектеп Ыстық жүгері Әскери киімдер |
Бөбекжай балабақша Кітапхана тану залы жұмыс жасайд Мұрағат тану бөлімі Кәсіби қазақ тілі Кәсіби әнші Кәсіби үй салушы Кәсіби үйрету Кәсіби газға арналған Кәсіби шеберлер даярлау Кәсіби оқу орны Кәсіби құзіреттілігін арттыру Кәсіби шеберлер Көлікті кәсіби жуу Төгілмелі бидай ұны Наубайханалық бидай ұны Бұрымалы Күшті газет Құйылмалы сыра Құйылмалы балмұздақ Өлшенбелі қант Майда өлшенбелі қант Майда балдар Төменгі майда сынып Дүкендер желісі Ыңғайлы дүкендер желісі Тоғандар желісін тазарту Газ құбыры желісі Байланыс бөлімшесі желісі Жеңілдіктер жүйесі жасалад Тансық тақырып Кепілзатсыз Айып пұл төлемі Мәдени көніл көтеру Биылғы жыл көктемде Биылғы жыл жазда Сөйлеп білмейтін бала Ғаламдық ақша төлем желісі Газ құбыры желісін жөндеу Кенже даму Жүйелі күн тәртібі Дәстүрлі сусындар Дәстүрлі ұлттық мәзірлер Уыз тәрбие Ем-шара жасау Әлеуметтік дәріхана Әлеуметтік қауіпсіздік Иманауи адам Қазақи адам Иманауи өлендер Заманауи әңгіме Сыни көзқарасты адам Адами қасиеттері Қазіргі заманауи Кәсіби киім жасаушы адам Кешке жақынға шейін Тан жақынға шейін Танға жақынға таяу Кешке жақынға таяу Ауыз екі тілде айту Жазба тілде Жүктер қоймасы Елу жылдық мерейтой Қолжетімді баға Өте дәмді дүкендер желісі Қымыз ұйқысыздық Қолжетімді үйлер Жоғары деңгейдегі сапа Нашар деңгейдегі сапа Кешенді талдау Ой-өрісін кешенді дамыту Тұрғын үйлер кешені Спорт сарайы кешені Табиғи қорық кешені Кешенді емтихан тапсыру Табиғи кешенді қалпында Айнура асханасы кешені Әкімшілік жайлар Мекен-жайы Махабат көрпесі Шығыс халал самсасы Жедел тергеу тобы Жаяу жүргіншілер Солай ұра берініз Майдалап ұра берініз Бір тал қарбыз Бір тал жүк мәшіні Бір тал бала Он тал шеге Он күнтізбелік күн ішінде Келелі тұғыр (22 тамыз 2015ж) Бір тал билет Бір тал сүт Бір тал үй тұрғызды Көмек бола ала ма? Он тал тұқым Өтуге тиым салынады Жол қозғалысы ережесі Жедел ішек ауруы Тамақ ішу орталығы Денсаулық орталығы Білім беру орталығы Ет (сүт) орталығы Сату орталығы Құқықтық қызмет көрсету орталығы Жеткізу көш басшысы Денсаулық сусыны Мерейлі отбасы Жұмыс сапары аясында Көшбасшылық қабілет Кірме билет Кіру кірме билетпен Бақыт мектебі Ыстық пісірілген жүгері Әскери пішін арнайы киімдер
|
3. Шала қазақтардың шұбалаңқы сөйлемдері:
|
1. Емдеп жазған адам 2. Қайда барасың 3. Жақындағанда айтамын 4. Тарату керек 5. Төмен түсіп барамын 6. Бүрсүгүні келеді 7. Ертең барады 8. Қиналмай тұрғанда 9. Түсіру керек 10. Ойнап айттым Қой сояды Уақыты болды Түсіп қалайын Кеше болдың ба Бармаймын Жорта айттым Білімін жетілдіру Мүгедектерге Мұнда той бола ма Рұхсатсыз жүруге болмайды Темекі шегу денсаулыққа зиян Ақылы көліктер тұрағы Шет елдерге ұшады |
Емделіп жазылуына себепкер болған адам Қай йаққа бару керек боп атыр (атыпты) Жақындап кел атқан кезде айтам Тарату керек боп атыпты (атыр) Төмен түсіп кетіп бар атырым Ертен арғы күні келейін деп атыпты Ертен барайын деп атыр (атыпты) Қиналып қамай тұрып атқанда Түсіріп ап қалу керек боп атыпты (атыпты) Ойнап айтып атырым (жатырым) Қой сойып атад Уақыты боп қапты Түсіп қала салайын Кешесін боп алдын ба? Бармайым деп атырым Жортаға айтып атырым Кәсіби құзыреттілігін арттыру Мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға Бү йақта бір бәле болайын деп атыр ма? Рұхсатсыз жүруге жауапкершілік қарастырылған Темекі шегу өзіңізге қарсы қылмыс Сіз ақылы тұрақ аймағына кіріп тұрсыз Басқа әуе жолдарына да шет елдерге ұшады |
4. Шала қазақтардың сөздердің аяғында келетін «ң», «й» әріптерін бұзып айтуы:
Құлатасың – құлатасын, аласың – аласын, ашасың – ашасын, күрейсің – күрейсін, не дейсің – не дейсін, құлайсың – құлайсын, не дедің – не дедін, бересің – бересін, оқисың – оқисын, жазасың – жазасын, сызасың – сызасын, ойнайсың – ойнайсын, жарайсың – жарайсын, жүгіресің – жүгіресін, ұстайсың – ұстайсын, өсіресің – өсіресін, демаласың – демаласын, кіресің – кіресін, байлайсың – байлайсын, түзетесің – түзетесін, үзесің – үзесін, байлайсың – байлайсын т.б.
Кәзір келемін – кәз келем ғо, аламын – алам ғо, ашамын – ашам ғо, құлаймын – құлайым ғо, беремін – берем ғо, оқимын – оқиым ғо, ойнаймын – ойнайым ғо, жараймын – жарайым ғо, өсіремін – өсірем ғо, демаламын – демалам ғо, кіремін – кірем ғо, үземін – үзем ғо, келдік – келдік қо, аштық – аштық қо, бердік – бердік қо, оқыдық қо, демалдық – демалдық қо, ойнадық – ойнадық қо, өсірдік – өсірдік қо т.б.
5. Шала қазақтардың тілдерінде сөздік қоры жетіспеуіне байланысты, сөйлемге орысша, өзбекше сөздерді араластырып былықтырып сөйлеуі:
1. Қарасу мост ба ма?
Дұрысы: көпірдің қасынан түсетін адам бар ма?
2. Передныйың кым?
Дұрысы: алдыңда кім кетіп барады
- Задниың кым?
Дұрысы: артыңда кім жүр?
- Задниын аш (арқасын аш)
Дұрысы: артқы есікті аш
- Ташкентский ба ма?
Дұрысы: Райымбек даңғылынан түсетін адам бар ма?
- Начало бар ма?
Дұрысы: ауылдың басынан түсетін адам бар ма?
- Середина бар ма?
Дұрысы: ауылдың ортасынан....
- Конец бар ма?
Дұрысы: ауылдың шетінен....
- Границадан бар ма?
Дұрысы: қаланың шетінен түсетін адам бар ма?
- Қол астымда ручкам жоқ
Дұрысы: қолымда қаламым жоқ
- Тандыр нан
Дұрысы: қарма нан (қазанның, пештің ыстық қабырғасына жапсырып қойып, ыстыққа қарып пісіреді) ұсақ нан, майда нан
- Тапчанға отысаныз
Дұрысы: сәкіге отырыңыз
- Қатпарлы самса
Дұрысы: орама нан
- Ойақ, бү йақ, со йақ, ми йақта
Дұрысы: ол жақта, бұл жақта, сол жақта, мына жақта
- О йерде, бү йерде, кәй йерде
Ол жерде, бұл жерде, қайда
- Ас мәзірі
Дұрысы: тағамның түрлері
- Тамам болды
Дұрысы: аяқталды
- Прикинь солай істейді ма?
Дұрысы: ойлашы, солай істей ме?
- Братан, қалайсың?
Дұрысы: қалың жақсы ма?
- Аха, давай
Дұрысы: мақұл
21. Иа, қазақоведпін
Дұрысы: иә, қазақ тілі пәнінің мұғалімімін
- Бомбить етемін
Дұрысы: тексеремін
- Сөз симфониясы
Дұрысы: сазды сөз
- Адрес қай йерде
Дұрысы: қай жерде тұрасың
- Мазамды шірітпе
Дұрысы: басымды қатырма
- Мед байқау
Дұрысы:дәрігерлік тексеру
- Техникалық байқау
Дұрысы: көліктерді тексеру
- Саламатты
Дұрысы: салауатты
- Мамаша, кел атыр
Дұрысы: анам (шешем) келе жатыр
- По любому істейді
Дұрысы: бәрібір істейді
- Сон әи, бүн әи, оны әи
Дұрысы: соны, бұны, оны
- Спишкең бар ма?
Дұрысы: сіріңкең бар ма?
- Бәрі нормальный ма?
Дұрысы: қалың жақсы ма?
- Жол патрульдік полициясы
Дұрысы: жол сақшысы
- Тәртіп патрульдік полициясы
Дұрысы: тәртіп сақшысы
- Ментальды арифметика
Дұрысы: ұлттық есеп ойындары
- Жай тұрғыздым
Дұрысы: үй тұрғыздым
- Топить еттім
Дұрысы: мәшинемен тез жүрдім
- Косякқа еніп атыр
Дұрысы: қателесті
- Кент
Дұрысы: ауыл
- Обижайть етіп атқан жоқ па?
Дұрысы: ренжіткен жоқ па?
- Сушняк жоқ па?
Дұрысы: сусын жоқ па?
- Зема, қалайсын
Дұрысы: жерлесім, қалың жақсы ма?
- Қандай мәзірлер бар?
Дұрысы: қандай тамақтар бар?
- Тандыр
Дұрысы: пеш
- Хай-вай боп атыр
Дұрысы: шу шықты
- Қатпарлы халал самса
Дұрысы: орама нан
6. Шала қазақтардың сөздердің соңғы буынын бүктеп, ішіне қарай қайырып сөйлеуі (жазуы):
|
Басылу, басылуы Ашылу, ашылымы Теру, терілуі Жазылу, жазылуы Тарату, таратылуы Қою, қойылымы Шақыру, шақырылуы Оқу, оқылуы Айналма жол Көбейту, көбейтілуі Ұстауы, ұстау (өзін-өзі) Түсіру, түсірілуі Өсіру, өсіруі Аудару, аударылуы Төлеу, төленуі Баспасөз, баспасөзде Өтініш Айта алмаймын Бара алмаймын Өте алмаймын Тұра алмаймын Көре алмаймын Айтып отырмын Барамын Келемін Өткелі тұрмын Тұрамын Көрінбейді
Айтқан жоқпын Барған жоқпын Келген жоқпын Тұрған жоқпын Көрген жоқпын
Айттым Бардым Келдім Өттім Көрдім Жүрдім
Сұраймын Сұрамаймын Бермеймін Көрмеймін Естімеймін Жазбаймын Сатпаймын Ұстамаймын
Ойнаған емеспін Көрген емеспін Білген емеспін Сұраған емеспін Алған емеспін Ашамын, жабамын Біліремін, бүлдіремін |
Басылым, басылымы Ашылым, ашылымы Терілім, терілімі Жазылым, жазылымы Таратылым, таратылымы Қойылым, қойылымы Шақырылым, шақырылымы Оқылым, оқылымы Айналым Көбейтілім, көбейтілімі Ұстанымы, ұстаным Түсірілім, түсірілімі Өсірілім, өсірілімі Аударым, аударымы Төлем, төлемі Басылым, басылым беттерінде Өтінім Айта амайым Бар амайым Өте амайым Тұр амайым Көр амайым Айтып отырым Барам деп отырым Келем деп отырым Өтем деп отырым Тұрам деп отырым Көмей отырым
Айтқан жоғым Барған жоғым Кеген жоғым Тұған жоғым Көген жоғым
Айтқам Барғам Кегем Өткем Көгем Жүгем
Сұрайым Сұрамайым Бермейім Көмейім Есітпейім Жазбайым Сатпайым Ұстамайым
Ойнамағам Көмегем Бімегем Сұрамағам Амағам Ашам, жабам Білдірем, бүдірем
|
7. Шала қазақтардың сөздердің аяғына түсініксіз жалғаулар жалғап сөздерді бұзып сөйлеуі:
|
Аш, ашсаңшы Ашқан Ашарсың Ашқан, ашқанбыз Күл, күлсеңші Күлген Күлерсің Күлген, күлгенбіз
Сыз, сызсаңшы Сызған Сызарсың Сызған, сызғанбыз
Ойна, ойнама Ойна,ойнаған Істе, істеме Істе, істеме Істеген, істемеген Істейік, істемейік Істеген Істемеген Істеген, істемегенбіз |
Ашсай, ашқын, ашсайшы Ашқаншы, ашқанды Ашқайсың Ашқантұғын, ашқантұғынбыз Күлгін, күлсей, күлсейші Күлгенші, күлгенді Күлгейсің Күлгентұғын, күлгентұғынбыз
Сызсай, сызғын, сызсайшы Сызғаншы, сызғанды Сызғайсың Сызғантұғын, сызғантұғынбыз
Ойнамасай, ойнасай Ойнағын, ойнағыншы (-ды) Істегін, істемегін Істесей, істемесей Істегенді, істемегенді Істелік, істемелік Істегенші, істегенді Істемегенші, істегенді Істегентұғын, істемегентұғынбыз
|
- Шала қазақтардың сөйлемдегі сөздерді толық айтпай бұзуы:
|
Өшірулі тұр Сөндірілген Сызулы тұр (сызылған) Терулі тұр (терілген) Басулы тұр (басулы) Бар еді Жүр еді Жазып жүр
Теріп жүр Бара бастады Ұйықтап жатыр Тігіп отыр Өшірген соң Сызған соң Барған соң Келген соң Отырған соң Тұрған соң Өшірейік Берейік Терейік Тұрайық Келейік Барлық бағыттарға сатылады Бүгін Алматыда болады Бесінші автобусқа отыр Сағат екіден бес минөт өтті Елу теңге болды 1957-жылы туған Сағат үшке бес минөт қалды Екі мыңыншы жылдың аяғында Бір сағаттан кейін барамын 2017-жылы «ЭКСПО» көрмесінде кездесейік Қатты қысып ұстаңыз Бір-шыны аяқ шәй
|
Өшірулі Сөндірулі Сызулы Терулі Басулы Бартын солай еді-солайтын жүртін Тұрған еді-тұрғантын Жазуда
Теруде Баруда Ұқтауда Тігуде Өшіргесін Сызғасын Барғасын Кегесін Отығасын Тұғасын Өшірелік Берелік Терелік Тұралық Келелік Барлық бағыттарға Бүгін Алматыда Беске отыр Екіден бес кетті Елу бопты Елу жетіде туылған Үшке бес қапты Екі мыңнын аяғында Бір сағаттан барам «ЭКСПО» 2017-де кездесейік
Қатты ұстаңыз Бір аяқ шәй |
1. Түсетін бар ма?
Дұрысы: түсетін адам бар ма?
- Кіретін бар ма?
Дұрысы: кіретін адам бар ма?
- Артын аш
Дұрысы: артқы есікті аш
9. Шала қазақтардың дұрыс сөздердің орнына шатастырып басқа сөздерді қойып айтуы (жазуы):
|
Кірпіштерді қалайды Қабырғасын тұрғызады Жоғары шық (төрлет) Айнал Тастамаңдар Тақыр жер Тақырлап ал Айқайла Қап, қанар, дағар, дорба, қоржын Тілінген тақтай Ағаш Ағаштар, бұталар Қурай Жеміс ағаштары Бұтағы Жас шыбық Резеңке етік Шапан Табақ Күшейөсіңдер Жұмыртқа Жұмыртқа Балдызым Ұл (ұл тапты) Дөңгелегі сынды Үш бала Тапты Босанды, босанады Қазаның арты қайырлы болсын Асыңыз дәмді болсын Асыңыз дәмді болсын Туған Туған жылы Таба нан Тоқаш Бауырсақ Қарма нан Пеш Кітабы шыққан Жұмыс істейді (работает) Сол жерде тұр |
Өреді Өреді Өрмеле Айлан Тыстамаңдар Тықыр жер Тықырлап ал Айқала, ағала, абала Қалта Кесілген ағаш Тал Талдар Ұзын шөп Жеміс талдары Шыбығы Жас тал Су етік Жадағай Леген Күшенесіңдер Тұқым (өзбекше, ұйғырша) Мәйек (қарақалпақша) Қайным Бала (бала Аяғы сынды Екі бала, бір қыз Туды Туды, туады Қаза қайырлы болсын Ас босын Араныңыз ашылсын Туылған, туылынған Туылған жылы Домалақ нан Кішкентай домалақ нан Тоқаш Тандыр нан Тандыр Кітап жазған Жұмыс жасайд (делает) Со йерде жат |
|
Ескі мәшине Қартайған адам 1. Отыр (мәшинеге отыр) Өтетін жер өту Иен далада Иен қора Орындық Үстел Орындықтың аяғы (сирағы) Иә Ескі мәшине Әйбәт (жақсы) Сағат нешеге дейін істейді Көркейе бастады Артқы есікті аш Сабалағыш Дос, жолдас Иесі, ие бол Тәуелсіз ел Жаңа, жаңасы Жақсы, жақсы істейді Жақсы жазады Жаңа ғана бердім Жаңа ғана бердім Болыпты Жәрайды, мақұл Кеттім Қар жауып тұр Күн шықты Ұйықтаймын Істемей тұр Өтірік айтты Өтірік айтпа Тасыған су Ас ішетін бөлме Түсіп қалды (ақша) Жап, жаба сал Семіз адам Буланды Сәбилер Бастауыш мектеп Ұсақ картоп Қалма Алсам, келсем Тұрма Тұрсақ Қиын болды Бұзады Ауыстыру, қарайту Су тереңнен шығады Сұрап отырған Аға, ұрлық Жалғыз ағаш Шаршадық, шаршаймыз Қақпасы бар Саты, сатымен Жаман (пасық) адам Мыжып кетті Әлемде (дүние жүзінде) Төртбұрыш, үшбұрыш Өсімдік өсіру Ашуландырды Малақай Тымақ Малым жоғалды Әйел адам Үңірейіп Ашық тыңдау Шағыстырып Алдымызға тұрып алды Қазанға су құйдым Ұрайын деді Жүгірмеңдер |
Шаршаған мәшин Шаршаған адам (мәшінеге мін) мін Ауысатын өткел Ауысу Ен далда Ен қора Отырғыш Орындық Отырғыштың тұяғы Иа (я) Көне мәшін Айбат Қаншаға шейін жасайды Көркейіп атыр (жатыр) Арқасын аш Монша сыпырғыш Жора Егесі, еге бол Егемен ел Және, жәнесі Күшті , күшті Жынды жазад Және бердім Азыр бердім Бопты Бопты Бопты Қар ұрып атыр Күн шығып атыр (жатыр) Ұқыны соямын Қуып тұр Құлақтан тепті Құлаққа лапшаны ілме Қызыл су Ас қабылдау бөлмесі Құлап қапты Жау, жауа сал Қыры жоқ адам Терлеп атыр Майда балдар Майда сынып Майда картоп Қама Асам, кесем Тұма Тұсақ Бәле болды Сүреді Түрлендіру, қаралау Су алыстан шығад Сұрап атқан Көке, ұрдық Тоғай Жыртылдық, жыртыламыз Бір аузы бар Сәті, сәтімен Сасық адам Быжып кетті Төрткіл дүниеде Төрткүл, үшкіл Жерді тәрбиелеу Қанды ішті Тымақ Қалпақ Мал жоғалып қапты Ұрғашы адам Опырайып Жария тыңдау Шағылыстырып Маңдайымызға тұрып апты Тегешке су құйып атырым Қолын жүгіртейін деді Шаппандар |
10. Шала қазақтардың қазақ тілінің дыбыс үндестігін бұзып сөйлеуі (жазуы):
|
Сәлеметсіздер ма Сәліметсіздер ме Бүгін бе Түнде ме Кеше ме Үйге ме Түсіндіңдер ме Сүйреттік те Келіп пе Өсіп пе Келе ме Сезген бе Біреуі ме Екеуі ме Істеме Кір ме Түсе ме Біз бе Әкеліп пе Кір ме Кетесің бе |
Саламатсыздар ма? Сәлеметсіздер ма? Бүгін ба не? Түнде ма не? Кеше ма не? Үйге ма не? Түсіндер ма не? Сүйреттік та Кепты ма не? Өсыпты ма не? Келеды ма не? Сезген ба не? Біреусі ма, не? Екеусі ма, не? Істема Кыр ма, не? Түседы ма, не? Біздер ма, не? Әкепті ма, не? Кыр ма, не? Кетуің керексің ба, не? |
11. Шала қазақтардың кейбір сөздердің айтылуы мен жазылуындағы айырмашылықтарын ажыратпай сөйлеуі:
- Айғайлап (айтылуы) – айқалап (ш.қаз.тілі).
Айқайлап (жазылуы)
- Таңғаласың (айтылуы) – тан қаласын.
Таң қаласың (жазылуы)
- Аягөз (айтылуы) – аякөз (шала қаз.тілінде).
Аякөз (жазылуы)
- Ағорда (айтылуы) – Ақ орда (ш.қаз.т).
Ақ орда (жазылуы)
- Неғыласың (айтылуы) на қыласын.
Не қыласың (жазылуы)
- Таңғалдырып (айтылуы) – тан қалдырып.
Таң қалдырып (жазылуы)
- Шегара (айтылуы) – шекара.
Шекара (жазылуы)
- Айгүлсін (айтылуы) – Айкүлсін.
Айкүлсін (жазылуы)
- Неғылсын (айтылуы) – нақылсын.
Не қылсын (жазылуы)
- Сонангейін (айтылуы) – сон кейін.
Сонан кейін (жазылуы)
12. Шала қазақтардың екінші адамға қаратып сөз сөйлеуі:
|
Отырыңыздар Беріңіздер Тұрыңыздар Жылжыңыздар Өтіңіздер Алып кетіпті Өтіп кетіпті Қарап тұрыпты |
Отырамыз, отырайықшы Береміз,берейікші Тұрамыз, тұрайықшы Жылжимыз, жылжыйықшы Өтеміз, өтейікші Алып кетсе болады ма? Өтіп кетсе болады ма? Қарап тұрса болады ма? |
|
13. Шала қазақтардың өздерін екінші жақтан айтуы: |
|
|
Алсам, бола ма? Өтсем, бола ма? Тұрсам бола ма? Ұмытып қалдым Беріп қойдым Ойнап айтқанмын Өтіп кеткенмін Көрмей қалдым Бес теңге дедім |
Аса болады ма? Өтіп кетсе болады ма? Тұрып тұрсам болады ма? Ұмытып қағасын ғой Беріп сын ғой Ойнап айтқасын ғой Өтіп ағасын ғой Көмей қағасын ғой Бесеу дегесін ғой |
- Шала қазақтардың сөздердің жалғауын, буынын, әріптерін түсіріп айтуы (жазуы):
|
Қарасудың көпірінен Өзіңнің үйің Балаңның қалпағы Үйіңнің жарығы Қайтадан Менімен, сонымен Онымен Бара алмай Келе алмай Болшы Алшы Есікті ашшы Бесікті көтерші Сөмкені алшы Ұқсап Тұрғын үйлер құрылысының жинақ банкі Алматы қаласындағы ауданының №38 мектебі
|
Қарасу мостан Өзін үйін Балан қапағы Үйін жарығы Қайтан Мемен, сомен Омен Бар амай Кел амай Бошы Ашы Ашы есік Көтерсей бесік Ашы сөмке Ұсап Тұрғын үй құрылыс Жинақ банкі Алматы қаласы ....... ауданы №38 мектебі |
15. Шала қазақтардың сөйлемдерді бұзып жазуы (айтуы):
- Киімдер арзан бағамен.
Дұрысы: Арзан бағамен киімдер сатылады.
- Бүгін Алматыда.
Дүрысы: Бүгін Алматыда болады.
- Автобөлшектер уақытында.
Дұрысы: Көліктердің құрал – саймандары уақытында жеткізіледі.
- Жақында мектепке.
Дүрысы: Жақында мектепке барамыз.
- Сіздің ас үйіңіз.
Дұрысы: Сіздің ас үйіңізге арналған.
- Дәмді әрі сергітеді мұздай.
Дұрысы: Мұздай су жаныңды сергітеді.
- Бектерден дәмді үйі
Дұрысы: Бектердің дәмді тағамдар сататын үйі.
- Назар аударыңыз балалар.
Дұрысы: Балаларды байқаңыз.
- Бастап 135 теңге.
Дұрысы: 135 теңгеден бастап.
- Азыр пайдалы
Дұрысы: Пайдасы көп
- Кіру кірме билетпен
Дұрысы: Билетпен қіру
- Барлық тауарларға жеңілдік.
(Арзандатылған тауарлар)
- Ауыл сүт өнімдері
Дұрысы: Сүт өнілдері
- Біз ашылдық
Дұрысы: Біз дүкен аштық немесе дүкен ашылды
16. Шала қазақтардың ойдан шығарын өздерінің арасында қалыптастырын алған сөздері.
|
Асығыс (асығыс болсаң) Аурушаң Жаныштау, жалпайту Бір-бірлеп (біртіндеп) Ақылшылар, тыңдаушылар Оң аяғы, сол аяғы Біз, бізден, біздікі Көмір (мал) қора Дәретхана (дәрет алу) Ақырын жүрді Ақырын істейді Өмірбаян Темір бұйымдары Белгілі, әйгілі, атақты Ел білетін адам Тасу, тасымалдау Жолау-ды тасымалдау Бұл (бұл адам) Жататын орын Жататын бөлме Ісік (қатерлі ісік) Ісік ауруы Бөлік (жер бөліктері) Бөлінген жер Мыжырайған
Ақ жауын, өткінші Сөз жұмбақ Баспалдақ Қарақұрт Ала ауыз Көзбен көрейік Семіз адам Қадірлі Залалсыз Табылды, табылған Табылыпты Жабылды, жабылған Жабылыпты Жетілдіру Бұлттану Үйлер бұзылады Шеберлер Ел қатарлы Осы қатарда Күзетші болуға Рұхсат етілді Біртіндеп үйрету Ақырын жауып тұр Кішкентай құмырсқалар Көлікті жуу 2. Білімін жетілдіру 1. Білімін жетілдіру Ежелгі Қазір Құдіреті Тостаған Ұйқысыздық Қатты аяз Биыл Иесіз жер Игі шара Сөздік Орысша – қазақша сөздік Шұбатылып |
Арқайым (арқайым босан). Ауыршақ Майдандау Біріндеп Ақылдастар, тыңдастар, О йағы, бұ йағы Біздер, біздерден, біздердікі Көмірхана, сиырхана, тігінхана т.б. Әжетхана (әжет алу) Беймарал жұріпті Беймарал жасайд Түйнектеме Металл илектері Танымал Танымал адам Тасымал Жолаушылар тасымалы Аталмыш (аталмыш адам) Жатын орын Жатын бөлме Обыр (қатерлі обыр) Обыр ауруы Телім (жер телімдері) Жер телімі Мыжырық
Сылбыр жауын, соқыр жауын, тез жауын Ермектеме Тепешік 1. Қара жесір, 2, Улы өрмекші Ала қол Көзден өткеріп қойақ 1. Қыры жоқ адам 2. Шкап Қадірменді Зарарсыз Тауылды, тауылған Тауылыпты Жауылды, жауылған Жауылыпты Астасу Бұлттасу Үйлер сүріледі Кәсібилер Ел санатында Осы санатта Күзетші біліктілігі Бекітілді Дең гейлеп дамыту Майдалап жауып атыпты Пішімайлар Көлікті кәсіби жуу Кәсіби құзіреттіліген арттыру Біліктілігін арттыру Езелгі Азыр Құзыреті Тостақ Қымыз ұйқысыздық Қыс шілдесі Ағымдағы жылы Кісәпір жер Игі амал Тілашар Кәсіби орысша – қазақша тілашар Жұбатылып |
17. Сөздік Қазақ тіліндегі сөздердің шала қазақ тірінде айтылуы
|
Кел (келе жатыр) Келе жатырмыз Келе жатырмыз Келсеңші Келсеңші Келе жатқан Келіп қалды Келген (келдік) Келдік Келгенбіз Келе жатқанда Келіп отырмыз Келме (келе жатсам) Келдім, келді, келдік Келді Келе алмай, кете алмай Бара алмай Бар (бара жатыр) Барсаңшы Бара жатыр (барыпты) Баруым (баруың) керек Баруы керек Бара жатсам (-ырмыз) Бара жатырмыз Бара жатқан
Бара жатқан Барыпты, болыпты Болған, бара жатырмын Бардық Болмайды Болыпты, алыпты, қалыпты Қой, ғой, сол, бұл ол Ана (мына) жақта Алшы, салшы, болшы (к-і) Кәзір (қазір) келеді Онымен, сонымен, менімен Қайтадан Қалып, келіп, салып, алып Болып, міндет қылып Бағанадан, ал Менікі, сенікі, оныкі Маған, саған, оған Менің, сенің, оның Мұмкін, ендеше Қылма (олай қылма) Анау – мынау Алма, жүрме, барма Келме, қалма, алса Осылай, алсам, келсем Алмай, бармай, қалмай Сағат жеті, сондай ғой Далада, даладан Осындағы, жетіпті Қалған, алған, келген Неміз кетеді Айтамыз, барамыз Көреміз, жүреміз Қалдым, ойнадым Айтып отырмыз (тұрмыз) Айтып отырған (айтқан) Айтып тұр (айта сал) Айтып жібер Жазып отырмыз Оқы, оқып отыр Оқысаңшы Қара, қарап тұрмын Қарады Қарап отырған Көр, көріп тұрмын 1. Бағдар Сұра, сұрама Сұраймын Құттықтау, құттықта 2. Мақтау 3. Мақтау қағазы 4. Нұсқау, анықтау 5. Заң (заңды күшейту) 6. Рухсат қағазы Түсті Жауып тұр Қар жауып тұр Қар жауып тұр Күреп жүр Күреп жүр Ішіп отыр Ішіп отыр Сатып тұр Сатып тұр Күн шықты Күн шықты Күн батты Күн батты Тамағым ауырып тұр Ауырып тұр Тісім қақсап тұр Бағанағыдан кейін Гүрсілдетіп атты Тарсылдатып қақты Шиқылдады Топырлап түсті 1. Ассалаумағалейкүм 2. Ассалаумағалейкүм Уағалайкүммәссалам Сәлеметпе, сәлеметсіз бе 1. Сәлеметсіздер ме 2. Сәлеметсіздер ме Қалың жақсы ма Қалыңыз жақсы ма Қалыңыз жақсы ма Хал – жағдайың қалай Жақсы билейді Кәзір Ойнамай – ақ қояйық Қолайлы болды Өткізіп жіберейік Айтпай – ақ қояйық Бармай –ақ қой Алып қояйық Ондай сөзді айтпа Көрдім Бардым Жүрдім Атап айтсақ Төрт күн бұрын Ыстық су Ананы (мынаны) қара Қоя тұрсам Ақшаң түсіп қалды Мысық, есек Нешінші, қанша Нешінші, қаншасын Біреуі, екеуі, үшеуі Анау, мынау Үлкені, дәуі Мұнда, мұндағы Мына жақта Бүгінгі жағдай Шырағы үйіңнің Бірінің артынан бірі Өзіңнің елің, сенің үйің Балаңның досы Өзіңнің дәптерің Менің кітабым Менің ауылым Бүгінгі – күнге дейін Сен үшін, мен үшін Балалардың киімі Әйелдердің киімі Түнде болды Күнде, түнде, ертеңге Бүгін түнде Алдыңғы күні Бүрсүгүні Таң алдында кетті Ілулі тұр Ешкім, ештеңе Дейін Қураған бұтақтар Тілінген тақтай Жас шыбықтар Отырғызатын жасшыбықтар Ағаштар Алма (өрік) ағашы Назарын аудару Түсіп қалсам Айтып отырмын Бүгін түнде болады Байлаулы, машықтанды 1. Ала тұр 2. Алып тұр Тоқтай тұр Ойнай тұр Берді ме, көрді ме Сезді ме, жүрді ме Бересіз бе, бересің бе Жүресіз бе, жүресің бе Ойнайсыз ба, ойнайсың ба? Айтып отырсыздар ма Орнатып жүрмін Бұлғап тұр Суғарып жүрмін Әншейін, әрқашанда Қайта – қайта істейді Қайтадан істеді Қайта – қайта Иә Отыр, отырыңыз Мә, алыңыз Естімейді Кешке барамын Кешкісін Ұрлығы, ұрланса Ұрлайды, ұрланған Ұйықтайды Ұйықтады, ұйықтан алған Алып жүр, алып қалды Өтіп алды Кеше алыпты Оқиды, оқып жүр Ойнап жүрген, ойнаған Ойнады Жоқ кезде, бірдеңе Кешірек келеді Деп, дедім Мен, сен, ол, біз, олар Сенімен, менімен Бүгін, ертең Жағып алсам Көтеріп алсам Мен үшін, сен үшін Ол үшін, біз үшін Аналар, мыналар, бұлар Аналармен, бұрын Неге айттың Тастай сал да, кел Алтынды бүлдіресің Алғызды Ішкізу, ішкізді Адасып кетсең 1. Ұмытып кетіппіз Қалып қойдық Келіп кеттік Алып қойдық Жоқ па Автобус бұрылады Есептеп Жарапазан Алла артқы 2. Естімедік 3. Сұрамадық Бұталар: арша, шеңгел т.б. Құрай 4. Алмадық Сұлулық, сөз Сөйлеме Қарағаным ғой Өтіп барасыз Ауыл Ықшам аудан Сонан кейін Тоқтаңызшы Үйрет Міндет қылма Міндет қылып Бітірдің бе Ал, қайдан білдің (Ал) Көріп қойды Ери бастады Көре бастады Ала бастады Жаза бастады Сұрай бастады Көрді Жазыпты Бармаңдар Ойнадым Қалдым Қалды Уақыты болды Ойнап айттым Неменеге, немене Тапсырма орындалды Солай дейді Берген Тамақ жедің бе Көшенің ортасында Су буланды Құсбегі Атбегі Зардап шеккен, себепші Тәрбиеші Дарынды, білімді Мінбе Мейірбике (медбике) Дәрігер, емші Композитор Осы күнге дейін Бүгінгі жағдай Көшірме жұмыстар Бері кел Күннің ыстығын – ай Ұят болмасын Бар деп ойласам Тұр Тұрған Шеккен жоқпын Алып кетіп пе Көруі мүмкін Боран Бұрқасын Артынан кетті Төменгі жағында Бар еді Жиналуы, аударылуы Кем (біреуі кем) Түйме Тостым, қостым Таң ағарып атты Дейді Бері келші Бөлмеде ме Көрмейді Алмайды Жүрмейді Сындырып алма Келіп қойды Барып алды Ұстап алды Шығасың ба Дегенсің бе Жетілдіру Бұлттанды Маңызды Бейтаныс Белгісіз Жүріппін Осында жүрмін Өтініш, өтінішін Сәл кештеу Дамыту Теңестіру Жетілдеру Әуен Әдістері Риза болсын
Әр түрлі заттар Тосып отырсың ба? Табылуы мүмкін Ренжіп жүрмесін Сездіріп қойма Жаныңа ал Сен көргенде Түзету Шешен сөйлейді Мұнда тұрмайды Жорта айттым Алдыңыз ба Шешкізбейді Арқандап бақ Әйелі, жары зайыбы, қосағы Өмірлік серігі, келіншегі Келінім Ақсақал, қария, ата Аға, апай, ұл Кеңес беру Немересі, шөбересі Күйеуі, жолдасы, қосағы Жеті минөт Жарты сағат Қайтадан Түсе береді Намаз оқитын бөлме Сөз (ондай сөзді айтпа) Бір сөз айтшы Айғайлап тұр Өсіп тұр Сезіп тұр Көгеріпті Айналып тұр Шығып тұр Жасалған Бес адамды алып кетті Е-е-е-е (қазақ тіл-ң дыбыс үн-гі) Жаза алмаймыз Істемейді Ұйықтап жатыр Кілт жасау Жыл сайын Қазіргі кезде Тайдым (тайып тұрдым) Ұқсаң Жол жендеуші Баруы мүмкін Келуі мүмкін Шығуы мүмкін Өтуі мүмкін Жігітсің бе? |
Кесей, кегін (кел апты) Кел атырық (жатырық) Кел атырмыз Кесейші, кесенші, кегейсін Келсейші Кел атқан (келе жатырған) Кеп қапты (кепті) Кеген, кептік, кеп қаптық Келіптік Кегентұғынбыз Кел атқанда Кеп отырық (отырыптық) Кеме (кел атсам) Келдімші, келдінші, келдікші Кегенді Кел амай, кет амай Бар амай, жүр амай Барсай, барғын (бар апты) Барғайсың, барсайшы Бар апты (бапты) Баруым керекпін, баруың керексің Баруы керекті Бар атсам, бар атырмыз Бар атырық Бар атқан (бар атқанда)
Бара жатырған (атырған) Бапты, бопты Боған, бар атырым (жатырым) Баптық, барыптық Бомайд Бопты, апты, қапты Қо, ғо, со, йерде), бұ, о йақта Ан (мын) ақта Ашы, сашы, бошы, кеші Кәз (қаз) келед Омен, сомен, мемен Қайтан, қайыттан Қан,кен, сап, ап Боп, қып (мінет қып) Бағаннан (а қайдан білесін) Меңкі, сеңкі, оңкі Мағам, сағам, оғам Менім, сенін, онын Мүкін, енше Қыма (онай қыма) Анақ – мынақ Ама, жүме, бама Кеме, қама, аса Осай, асам, кесем Амай, бамай, қамай, тұмай Жет сағат, сонай ғо Далда, далдан Осыдағы, жет апты Қаған, оған, кеген Неміс кетед Айтамыс, барамыс Көреміс, жүреміс Қағам, ойнағам Айтып отырық (тұрық) Айтып атқан (деп атқан) Айтып атыр (айта сасай) Жіберсей, жібергін Отырық Оқысай, оқығын, оқып атыр Оқысашы, оқығайсын Қарасай (-ғын), қарап тұрым Қарағанды Қарап отқан Көрсей (-гін), кәріп тұрым Бағдарлама Сұрасай, сұрамасай Сұрайым, сұрамайым Құтықтау, құтықтасай Мадақ Мадақтама Нұсқама, анықтама Заң нама (заңнаманы күшейту) Рұхсаттама Түсіп атыр (атыпты) Жаңбыр ұрып атыр (атыпты) Қар ұрып атыр (атыпты) Қар ұрып атыр (жатыр) Күреп атыпты (жатыпты) Күреп атыр (жатыр) Ішіп атыр (жатыр) Ішіп атыпты (жатыпты) Сатып атыр (жатыр) Сатып атыпты (жатыпты) Күн шығып атыр (жатыр) Күн шығып атыпты (ж-ы) Батып атыр (жатыр) Батып атыпты (жатыпты) Ауырып атыр (жатыр) Ауырып атыпты (жатыпты) Ауырып ат "Қамшы" сілтейдіҚате тапсаңыз, қажетті бөлікті таңдап ctrl+enter басыңыз. 
|
Пікір қалдыру
пікір